PrEP viết tắt của cụm từ tiếng Anh Pre-Exposure prophylaxis, có nghĩa là điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV. Nó cũng có có nghĩa rằng nếu một người có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV mà sử dụng thuốc kháng virus (ARV) mỗi ngày thì sẽ dự phòng không bị nhiễm HIV. Thuốc PrEP là các thuốc có chứa Tenofovir, ở Việt Nam thuốc PrEP đang được các chương trình, dự án cấp miễn phí là sự kết hợp 2 loại thuốc ARV là Tenofovir và Emtricitabine (TDF/FTC). Khi dùng thuốc hàng ngày, nồng độ thuốc ARV trong máu có thể ngăn chặn không cho virus HIV xâm nhập và nếu chẳng may xâm nhập cũng không nhân lên trong cơ thể. Từ đó dự phòng được lây nhiễm HIV.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng PrEP có hiệu quả cao trong dự phòng lây nhiễm HIV nếu dùng mỗi ngày. Khi sử dụng PrEP mỗi ngày, PrEP có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV đến hơn 90%. Tuy nhiên, nếu không tuân thủ dùng thuốc đều đặn hằng ngày, sẽ không thể dự phòng lây nhiễm HIV một cách hiệu quả. 

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, tất cả những người có nguy cơ cao nhiễm HIV có kết quả xét nghiệm âm tính cần được tham gia điều trị dự phòng trước phơi nhiễm. Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo sử dụng PrEP (như là một phần của chiến lược dự phòng HIV toàn diện bao gồm cả việc sử dụng bao cao su) ở những người có nguy cơ lây nhiễm HIV cao. Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) giúp cho những người chưa bị nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao, có thể dự phòng lây nhiễm HIV bằng cách uống 1 viên thuốc mỗi ngày. Tuân thủ uống thuốc hằng ngày có thể giảm nguy cơ lây nhiễm lên tới trên 90%.

Ngày 4/10/2018, Bộ Y tế đã ban hành Kế hoạch điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) giai đoạn 2018-2020. Theo đó, mục tiêu của kế hoạch nhằm góp phần khống chế tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư dưới 0,3% vào năm 2020, giảm tỷ lệ nhiễm HIV trong quần thể nguy cơ cao nhiễm HIV. Cụ thể, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm bằng thuốc ARV cho ít nhất 5.600 người có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV vào năm 2019; 7.300 người có hành vi nguy cơ cao vào năm 2020. Sau 3 năm, với kết quả ban đầu, Bộ Y tế có kế hoạch mở rộng dịch vụ PrEP ra tất cả các tỉnh, thành phố trong cả nước.

ĐỐI TƯỢNG NÊN DÙNG PrEP

Hiện nay Bộ Y tế hướng dẫn các đối tượng nên dùng PrEP để dự phòng lây nhiễm HIV là: Nam có quan hệ tình dục đồng giới; Người chuyển giới nữ; Người bán dâm; Người tiêm chích ma túy; Bạn tình của người nhiễm HIV mà người nhiễm HIV đó chưa điều trị ARV hoặc điều trị ARV nhưng tải lượng HIV chưa đạt dưới ngưỡng phát hiện vi rút (vẫn còn trên 200 bản sao/ml máu).

ĐỐI TƯỢNG KHÔNG SỬ DỤNG ĐƯỢC PrEP:

Bộ Y tế cũng hướng dẫn những đối tượng không sử dụng được PrEP bao gồm: Người có HIV dương tính hoặc chưa xác định được; Người có dấu hiệu hoặc triệu chứng của nhiễm HIV cấp tính; Những người rối loạn chức năng thận; Người dị ứng với thuốc (Tenofovir và Emtricitabine); Người phơi nhiễm với HIV trong 72 giờ qua.

CẦN TƯ VẤN, KHÁM VÀ XÉT NGHIỆM

Theo Tiến sĩ, bác sĩ Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), do không phải tất cả mọi người đều dùng được PrEP, nên một người muốn dùng PrEP cần phải được bác sĩ tư vấn, khám và làm xét nghiệm trước khi chỉ định dùng.

Khi một người thường có hành vi nguy cơ cao bị nhiễm HIV như quan hệ tình dục không an toàn (không sử dụng bao cao su) và tiêm chích không an toàn (sử dụng chung bơm kim tiêm), hãy đến cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP.

Tại cơ sở cung cấp dịch vụ, bác sĩ sẽ tư vấn, trao đổi để biết khách hàng có nguy cơ cao bị nhiễm HIV hay không. Các khách hàng yên tâm là tất cả thông tin cá nhân của khách hàng được bảo mật. Nếu khách hàng có nguy cơ cao, bác sĩ sẽ xét nghiệm HIV (nếu khách hàng đã nhiễm HIV thì không dùng PrEP mà cần điều trị HIV/AIDS). Xét nghiệm viêm gan B, viêm gan C (nếu khách hàng bị viêm gan B hoặc viêm gan C thì khách hàng cần phải đến gặp bác sĩ chuyên khoa về viêm gan để tư vấn, điều trị và theo dõi). Kiểm tra chức năng của thận (xét nghiệm), vì thận có thể bị ảnh hưởng bởi thuốc PrEP. Xét nghiệm các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác. 

Nếu khách hàng có thể dùng được PrEP thì bác sĩ sẽ kê đơn thuốc, giải thích và hướng dẫn việc sử dụng PrEP. Thuốc PrEP được uống hàng ngày, mỗi ngày một viên. Có thể uống trước hoặc sau khi ăn. Nên uống vào một thời điểm nhất định để tạo ra thói quen uống thuốc đều đặn. Nếu quên liều, cần uống ngay khi nhớ ra. Tuy nhiên không được uống quá 2 liều trong một ngày (trong 24 giờ).

PrEP không tương tác với đa số các thuốc khác nên an toàn khi uống cùng với nhau. Hầu hết những người dùng PrEP không gặp tác dụng phụ nào nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số ít người có thể gặp phải một số tác dụng phụ như: buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, chóng mặt, đau đầu, chán ăn...Thông thường, các phản ứng phụ này chấm dứt sau một đến hai tuần. Cần gọi điện và đến gặp bác sĩ ngay nếu những biểu hiện này kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt của khách hàng.

Những người dùng PrEP trong một thời gian dài có thể gây loãng xương (rất ít gặp) hoặc ảnh hưởng đến thận, vì vậy điều quan trọng là người sử dụng PrEP cần được kiểm tra và xét nghiệm định kỳ theo chỉ định của bác sĩ. 

Hiện tại thuốc PrEP đang được cung cấp tại 26 tỉnh, thành phố lớn trong cả nước. Trong thời gian tới thuốc PrEP sẽ được cung cấp rộng rãi tại các tỉnh, thành phố khác trong cả nước.

 Lan Anh